Jak ćwiczyć?

• zaplanuj, ile czasu chcesz poświęcić,
• zaplanuj co będziesz ćwiczył (wyznacz cel),
• dobrze przygotuj instrument.

Od początku postaraj się stworzyć pewien „rytuał”, spróbuj wyznaczyć porę dnia (określoną godzinę), przeznaczoną na ćwiczenie. Czas poświęcony na pracę z instrumentem będzie się wydłużał wraz z poprawą kondycji. Gra na instrumencie dętym wymaga pracy określonych grup mięśni, które systematycznie będą się wzmacniać. Dlatego ważna jest systematyczność, a „rytuał” będzie ją wspomagał.

Korzystając z terminologii sportowej, najbardziej optymalny „trening obwodowy” powinien składać się z kilku elementów:

• ćwiczenia oddechowe,
• długie dźwięki (z tunerem),
• gamy różnymi sposobami z metronomem (jeśli jeszcze nie grasz gam, połącz czas z kolejnym punktem),
• przypomnienie wcześniejszego materiału (z metronomem lub z fortepianem),
• praca nad nowym materiałem (rozczytywanie i opanowanie ćwiczenia, duetu, utworu),

• analiza tekstu (nut), sprawdź metrum, tonację, tempo, repetycje, spróbuj odnaleźć pewne wzory rytmiczne, melodyczne, artykulacyjne, dynamiczne
• poprawne odtworzenie zapisu nutowego (w wolnym tempie)
• ćwiczenie fragmentów sposobami:

Jeśli ćwiczysz utwór i napotkany problem sprawia, że zaczynasz od początku, popełniasz poważny błąd. Istnieje niebezpieczeństwo, że staniesz się „mistrzem pierwszej linijki”. Żeby tego uniknąć, skup się na fragmencie, który sprawia problem. Określ ten fragment, ćwicz go (powtarzaj) w wolnym tempie „sposobami”, czyli zmieniaj rytm i artykulację (dzięki temu zmienia się postrzeganie fragmentu, sprawiającego problem). Kiedy potrafisz poprawnie wykonać ćwiczony fragment, przejdź do następnego i pracuj nad nim w ten sam sposób. Następnie połącz fragmenty. To najlepszy sposób na szybkie postępy w technice gry, pod warunkiem, że będziesz to robił precyzyjnie. Ćwicz z metronomem.

Przykład.

Fragment Ćwiczenia 49 – takt 5

1.

2.

• płynne wykonanie całości z metronomem
• ćwiczenie z akompaniamentem fortepianu

– nagranie i analiza

Poniżej przybliżone proporcje, które pomogą zoptymalizować czas przeznaczony na codzienne ćwiczenia.

Jak ćwiczyć rytm?

Najpierw odpowiem na pytanie, czy warto ćwiczyć z metronomem, bo zdania są podzielone.
Wielokrotnie spotykałem się z twierdzeniem, że „poczucie rytmu trzeba mieć w sobie”.
Niewątpliwie jest to prawda. Ale negowanie ćwiczenia z metronomem, przy pomocy powyższej tezy, uważam za wysoce niewłaściwe. Nauka gry na instrumencie to wypracowywanie dobrych nawyków – czyli powtarzanie. Wszystko odbywa się na dwóch poziomach:

• myślowym – zagadnienia teorii muzyki,
• praktycznym – procesy zachodzące w ciele.

Ciało również ma swoją pamięć, też się uczy. Najprościej przekonać się o tym, poruszając się we własnym domu w zupełnej ciemności. Potrafisz wejść po schodach, znaleźć drzwi, ominąć stół, wiesz na jakiej wysokości jest włącznik światła. Wszystko dlatego, że wykonywałeś te czynności, widząc wszystko doskonale, tysiące razy. Ciało pamięta.

Ćwiczenie rytmicznej gry bez metronomu można porównać do nauki kaligrafii w zeszycie bez linii.
Osoba, która potrafi już pięknie pisać, bez problemu zrobi to na gładkiej kartce, tak samo jak doświadczony instrumentalista z łatwością zagra równo i rytmicznie bez metronomu i bez akompaniamentu innych muzyków. Ale najpierw trzeba nauczyć się organizować czas, w przypadku gry na instrumencie, tak jak przestrzeń na kartce bez linii podczas pisania.
Obie czynności porównałem tylko z uwagi na przystępne zobrazowanie procesu. Gra na instrumencie jest dużo bardziej skomplikowana, ze względu na koordynację wielu elementów w konkretnym momencie.

Odpowiedź, na pytanie „czy ćwiczyć z metronomem”?
– Tak
Odpowiedź na pytanie „ile ćwiczyć z metronomem”?
– Jak najwięcej.

Pozostaje odpowiedzieć na pytanie „jak ćwiczyć z metronomem”?

Ćwicząc z metronomem można pracować w trzech obszarach:

Rozczytanie rytmu.

Na przykładzie fragmentu Ćwiczenia 40.
Metronom wyznacza (wystukuje) drobne wartości. W tym przypadku ósemki.
Chcąc zachować oryginalne tempo 62, metronom ustawiamy na 186, bo 62 x 3 = 186.
Podane wartości służą tylko do przedstawienia odpowiedniego stosunku względem pulsu.
Ćwicząc, metronom może stukać znacznie wolniej. Np.:

Technika gry.

Kiedy rytm nie sprawia problemu, metronom powinien wyznaczać puls. Ćwicz zgodnie z pulsem w takim tempie, żebyś mógł grać precyzyjnie. Zaczynaj od tempa wolniejszego i stopniowo je zwiększaj. Np.:

Poczucie rytmu.

Kiedy gramy poprawny rytm i nie mamy problemów technicznych, możemy pracować nad poczuciem rytmu, czyli umiejętnością organizowania dźwięków w czasie. Jednym ze sposobów ćwiczenia poczucia rytmu, jest ustawienie metronomu na wartości dłuższe niż puls. W tym przypadku metronom będzie stukał tylko raz w takcie. W przypadku ćwiczeń o szybszym tempie, metronom może stukać nawet co kilka taktów. Np.:

W przypadku tego podręcznika, możesz ćwiczyć z dołączonymi ścieżkami akompaniamentu fortepianu. Jednak ćwiczenie bez akompaniamentu ma również duże zalety. Mniej bodźców słuchowych sprawia, że możesz bardziej skupić się na własnej grze.

Jak ćwiczyć intonację?

Grając na saksofonie należy dbać o intonację każdego dźwięku, nawet jeśli instrument jest dobrze nastrojony.
W zależności od modelu saksofonu, problemy z intonacją mogą być większe lub mniejsze. Ale można przyjąć, że tendencje poszczególnych dźwięków na wszystkich modelach są podobne.

Poniżej przyporządkowanie dźwięków saksofonu poznanych w podręczniku na rejestry i ich uśrednione tendencje intonacyjne:

Poszczególne dźwięki, na które trzeba zwrócić szczególną uwagę ze względu na i ich tendencje intonacyjne:

Czynniki wpływające na intonacje:

Czynników, mających wpływ na wysokość dźwięku w grze na saksofonie, jest wiele.
Dlatego jedną z najważniejszych umiejętności jest korekta wysokości poszczególnych dźwięków podczas gry.
Spośród wyżej wymienionych, tylko docisk stroika możemy zmienić w czasie trwania dźwięku.
Jest to najprostszy sposób korekty intonacji.
Trwający dźwięk ma trzy cechy: wysokość (intonację), głośność (dynamikę) i barwę. Na instrumentach dętych możemy je zmieniać w trakcie trwania dźwięku.
Zmiana wielkości szczeliny między końcówką stroika a krawędzią ustnika ma wpływ nie tylko na intonację, ale również na pozostałe cechy.

Przy skrajnych zmianach rozmiaru szczeliny dźwięk może być:
– zamknięty, stłumiony (bardzo mała szczelina)
– ziarnisty, szumiący (bardzo duża szczelina)

Grając muzykę na saksofonie, wykonujemy dźwięki o odmiennych tendencjach intonacyjnych w zróżnicowanej dynamice. Należy dążyć do tego, aby nie zmieniała się barwa, a intonacja była prawidłowa. Biorąc pod uwagę fakt, że kształt ust i mięśni twarzy powinien podczas gry pozostawać bez zmian, a wielkość wlotu powietrza do ustnika (szczeliny) możemy zmieniać w bardzo ograniczonym stopniu, dochodzimy do najważniejszego wniosku:

Nie można grać czysto, ładną barwą, wykorzystując wyłącznie zmiany docisku stroika.

Aby zmiany w intonacji i dynamice nie odbywały się kosztem barwy, należy podczas gry modyfikować kształt jamy ustnej, który ma istotny wpływ na prędkość powietrza wprowadzanego w ustnik, przy takim samym podparciu oddechowym.
Aby zobrazować proces, posłużę się przykładem węża ogrodowego, bez końcówki (dyszy).
Możemy zwiększyć ciśnienie w prosty sposób, przy stałym ciśnieniu z sieci wodociągowej.
Wystarczy kciukiem zmniejszyć średnicę u wylotu węża.
Kolejnym przykładem może być rękaw cukierniczy lub szpryca, służąca do dekorowania kremem ciast. Zmieniając końcówki, kremowa dekoracja będzie miała inny kształt, przy tej samej ilości kremu w rękawie i tej samej sile wyciskania.

W naszym przypadku, nabrane powietrze będzie wodą w wężu lub kremem w rękawie.
Kontrolowany wydech będzie ciśnieniem sieciowym lub ręką cukiernika starannie wyciskającego krem. Natomiast kciukiem na wężu i kształtną nakładką na rękawie cukierniczym będzie język saksofonisty.

Tylna część języka ma bardzo duży wpływ na kształt jamy ustnej, przednia część odpowiada za artykulację dźwięków.
Najprostszym sposobem rozróżnienia tych części jest wypowiedzenie głosek:
– przednia część języka: głoski „t” lub „d”,
– tylna część języka: głoski „k” lub „g”.

Płynne zmiany wewnątrz jamy ustnej możemy zaobserwować gwiżdżąc.
Gwizdnij wysoki dźwięk, a następnie płynnie obniż dźwięk najmocniej jak potrafisz, po czym wróć do wysokiego. Powtarzając tę czynność poczujesz pracę języka oraz jej wpływ na wysokość dźwięku. Zauważ, że otwór ust podczas gwizdania nie zmienia swojego rozmiaru. Ten eksperyment udowadnia, że można zmieniać wysokość dźwięku bez zmiany docisku stroika.

Jeśli zmiana rozmiaru szczeliny ustnika jest konieczna, np.: w dynamice forte lub piano, to praca języka pomoże zachować prawidłową intonację i barwę dźwięku.

Zmiany pozycji tylnej części języka są wyraziste, łatwe do uchwycenia. Żeby się w tym utwierdzić, zbadaj jego wpływ na zmiany objętości jamy ustnej, posługując się przeciwstawnymi przykładami:

Oprócz zmian dokonywanych przy pomocy języka, możemy używać także bardziej subtelnych modyfikacji zadęcia za pomocą pozycji podniebienia miękkiego i położenia krtani.

Prawidłowa intonacja w grze na saksofonie jest najważniejsza. Między innymi dlatego, że zawsze idzie w parze z piękną barwą dźwięku. Dzieje się tak właśnie ze względu na umiejętność kształtowania powietrza wprowadzanego do saksofonu.

Przy tak dużej liczbie czynników wpływających na intonację i barwę dźwięku, można się poczuć zagubionym. Ale mam dobrą wiadomość: wystarczy zawsze uważnie słuchać swojej gry.
Jeśli barwa się nie zmienia i intonacja jest prawidłowa, niezależnie od tego, który dźwięk i jak głośno grasz, to znaczy, że wszystkie elementy zadęcia pracują jak należy.

Tak jak palce uczyły się odpowiedniej reakcji, kiedy oczy odczytywały daną nutę, tak zadęcie będzie się dostosowywać do tego, co zarejestruje ucho. Dlatego zawsze uważnie słuchaj swojej gry.

Pomogą Ci w tym nagrania własnej gry oraz ćwiczenia z tunerem.

Jak ćwiczyć z tunerem?

Nastrój saksofon do tunera (a=440 Hz), lub podanego przez fortepian dźwięku w nagraniu (saksofonowe g¹), korygując głębokość ustnika na korku. Następnie graj długie dźwięki (w tym przypadku rytm nie jest istotny), zmieniając dynamikę i dbając o ładną barwę.
Nie patrz na wskazania tunera, spróbuj sam ocenić czy wysokość dźwięku jest właściwa. Jeśli uznasz, że jest prawidłowa, spójrz na tuner i porównaj swoje odczucia z tym, co zarejestrowało urządzenie (nie przerywając trwającego dźwięku). Jeśli tuner wskazał, że dźwięk był nieczysty (nie stroił), popraw intonację, patrząc na urządzenie. Postaraj się zapamiętać prawidłową wysokość dźwięku i powtórz próbę w taki sam sposób – najpierw zagraj i posłuchaj, później spójrz na tuner.

Zawsze najpierw posłuchaj, później sprawdź.
Ćwicz, grając sekwencje różnych interwałów. Np.:

Fortepian w podręczniku nagrany jest w stroju a¹=440 Hz. Tendencje są rosnące i obecnie możemy spotkać się nawet ze strojem a=445 Hz. Jednak od „II Konferencji na temat stroju”, która odbyła się w 1939 r. w Londynie, strój a¹=440 Hz. W 1953 r. został opublikowany jako norma ISO, i do dziś jest obowiązującym punktem odniesienia.